Η σιωπή των διανοουμένων

Κείμενο 1^ο

Ποιος τους ζήτησε τη γνώμη;

    Πού είναι οι διανοούμενοι; Πολλοί τους επικαλούνται αυτή την εποχή, με αφορμή τις συνθήκες αθλιότητας στις οποίες διάγει η δημόσια ζωή της χώρας. Γιατί οι διανοούμενοι δεν εκφράζονται, γιατί δεν παίρνουν θέση; Μήπως είναι και αυτοί μέσα στο παιχνίδι, λειτουργικά στελέχη της προϊούσας σήψης;

    Η μορφή του διανοουμένου δεν προσδιορίζεται με καρτεσιανή ακρίβεια αλλά έχει ανάγκη κάθε φορά προσδιορισμού, ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο καλείται να δραστηριοποιηθεί και να επηρεάσει. Ο διανοούμενος - ή, για να απαλλαγούμε από τον ενδεχομένως ενοχλητικό όρο, ο σκεπτόμενος πολίτης - εκφράζεται και δρα στο εσωτερικό ενός συστήματος που λειτουργεί με όρους και κανόνες. Η δημόσια ζωή, η ίδια η δημοκρατία, είναι συνυφασμένη με την ύπαρξη ενός οργανωμένου πλαισίου κανόνων, λειτουργιών και ορίων, καθώς και μιας κλίμακας αξιών που γίνεται ευρύτερα αποδεκτή ως «ηθικό πλαίσιο». Η έκφραση μιας γνώμης και, ακόμη περισσότερο, η ανάληψη μιας στάσης με ευρύτερη κοινωνική βαρύτητα κινούνται στο εσωτερικό αυτού του συστήματος. Η «καταγγελία» και η ανάληψη προσωπικής ευθύνης για κάποιο θέμα σημαντικού δημόσιου ενδιαφέροντος έχουν τόσο μεγαλύτερη «διαδραστική» σημασία όσο οι προηγούμενα αποδεκτές «αξίες και αρχές» και οι συλλογικές ευαισθησίες παραμένουν ισχυρές, έστω πλειοψηφικές, στο κοινωνικό πλαίσιο αναφοράς.

    Εδώ βρίσκεται το πρόβλημα. Η ελληνική κοινωνία, μια κοινωνία ανασφαλών και φοβισμένων και ταυτόχρονα εξαγριωμένων ανθρώπων, είναι οτιδήποτε άλλο σήμερα από μια «κοινωνία των πολιτών». Έχουν χαθεί τα σημεία αναφοράς (αν ποτέ υπήρξαν πραγματικά σημεία αναφοράς που να διαμορφώνουν μια αναγνωρίσιμη συνείδηση αστικής κοινωνίας), έχει χαθεί ένα σύστημα αρχών, έχουν χαθεί κοινά αποδεκτά χαρακτηριστικά που δίνουν στην κοινωνία μια σύγχρονη ανθεκτική ταυτότητα. Αυτό που επικρατεί είναι κατ' αρχάς η δυσπιστία και η καχυποψία απέναντι στους σημαντικότερους θεσμούς, στο κράτος, στο δημόσιο πανεπιστήμιο και στην Εκκλησία. Όχι μόνο: δεν γίνεται κατανοητό ποιες θα είναι οι εξελίξεις, τι θα γίνει στο μέλλον και με ποιους τρόπους η ελληνική κοινωνία θα ανακάμψει και θα επιχειρήσει να μετατραπεί σε μια περίπου «κανονική χώρα». Φυσικά στο πλαίσιο αυτό σχεδόν εγκληματικό ρόλο παίζουν ορισμένα μέσα ενημέρωσης, κυρίως τηλεοπτικά.

    Πού να απευθυνθεί λοιπόν ο διανοούμενος, ο προβληματισμένος πολίτης, σε αυτή τη χώρα των ιδιωτών; Ποιες αρχές να επικαλεστεί, για ποιες διαμορφωμένες συνειδήσεις, για ποιους ακροατές, για ποιους χώρους με επιρροή και ηθικό ανάστημα; Οι διανοούμενοι της δεκαετίας του 1960, για να φέρουμε ένα παράδειγμα, είχαν έναν ρόλο γιατί απευθύνονταν σε ένα κοινωνικό σώμα με αναγνωρίσιμη συγκρότηση - τα κινηματογραφικά έργα της εποχής είναι μάρτυρες γι' αυτό, και τα λατρεύουμε για τον ίδιο λόγο. Σήμερα έχει εκραγεί ο κοινωνικός ιστός, έχουν διαρραγεί τα όρια, η συνοχή γύρω από κοινά αποδεκτές αξίες είναι περίπου ανύπαρκτη. Γι' αυτό οι διανοούμενοι έχουν περίπου παραιτηθεί (όπως και πολλοί άλλοι πολίτες αυτής της χώρας, έστω και αν δεν αυτοπροσδιορίζονται διανοούμενοι), γιατί θεωρούν μάταιη οποιαδήποτε παρέμβαση, γιατί αισθάνονται μετέωροι, χωρίς αποδέκτες. Άλλωστε, ας το σκεφθούμε: τους ζήτησε κανείς τη γνώμη, αισθάνεται κανείς την ανάγκη σήμερα μιας πνευματικής ηγεσίας που να αντισταθεί και να κατευθύνει, να επηρεάσει διαθέσεις, να διατυπώσει ένα συλλογικό όραμα και να μετατρέψει αυτή τη λαχανιασμένη κοινωνία σε μια συνεκτική κοινότητα αισιόδοξων πολιτών;

    Αυτός άλλωστε είναι ο ρόλος της πολιτικής. «Η πολιτική είναι το όπλο και το καταφύγιο των μη προνομιούχων, γιατί μέσω αυτής μπορούν ακόμα να διεκδικούν την ισότητα και τη δικαιοσύνη» τόνιζε στην ιταλική δημόσια τηλεόραση ο Φάουστο Μπερτινότι την περασμένη Κυριακή [27.01.2008]. Εμείς όμως εδώ είμαστε όλοι προνομιούχοι, γιατί είμαστε υπερήφανοι καταναλωτές όχι μόνο αγαθών αλλά και φαντασιώσεων, απ' το πρωί ως το βράδυ, μπροστά στους τηλεοπτικούς δέκτες.

Αντρέας Γιακουμακάτος  (αναπληρωτής καθηγητής της Ιστορίας και Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), Το ΒΗΜΑ, 03/02/2008

Ασκήσεις

1.       Να γράψετε την περίληψη του κειμένου του, χωρίς δικά σας σχόλια, σε 100 – 120 λέξεις.

2.       Να καταγράψετε τον τρόπο σύνδεσης των παραγράφων του κειμένου.

3.       Πώς οργανώνεται ο λόγος στην 4η παράγραφο του κειμένου;

4.       Το κείμενο αποτελεί άρθρο δημοσιευμένο στον τύπο. Ποια τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα;

5.      «Η πολιτική είναι το όπλο και το καταφύγιο των μη προνομιούχων, γιατί μέσω αυτής μπορούν ακόμα να διεκδικούν την ισότητα και τη δικαιοσύνη»: να αποδώσετε το νόημα της φράσης σε 80-90 λέξεις.

6.      Να παρουσιάσετε σχεδιαγραμματικά το γενικό συλλογισμό που διέπει όλο το άρθρο.

7.    α.  Σ’ ένα άρθρο σας σε εφημερίδα του Δήμου καλείτε τους διανοούμενους να αναλάβουν τις ευθύνες τους απέναντι στην τοπική κοινωνία και τα προβλήματά της δικαιολογώντας τη διστακτικότητά τους να αναλάβουν δράση. (500-600 λέξεις)

      β. Υποθέστε πως είστε εκπρόσωπος του σχολείου σας και λαμβάνετε μέρος σ’ ένα πανελλήνιο συνέδριο νεολαίας. Στην ομιλία σας, αφού πρώτα αναφέρετε το ρόλο και την προσφορά των πνευματικών ανθρώπων στην ηθική ανύψωση και στην πολιτιστική εξέλιξη της κοινωνίας, να εντοπίσετε τους λόγους που καθιστούν επιτακτική την παρουσία και δραστηριοποίηση των ανθρώπων του πνεύματος στις σύγχρονες κοινωνίες  (500-600 λέξεις).

Κείμενο 2^ο

Ο τρώσας και ιάσεται

    Τελευταία ακούγονται φωνές για τη δήθεν αδράνεια των διανοουμένων στα φαινόμενα σήψης που ζούμε τις μέρες αυτές. Χωρίς να είμαι αυτόχριστος εκπρόσωπος των διανοουμένων, ως απλός σκεπτόμενος έλληνας πολίτης με ευκαιρίες δημόσιου λόγου, νομιμοποιούμαι νομίζω να ρωτήσω τους διαμαρτυρόμενους: Αλήθεια, δεν καταλαβαίνετε ότι οι όποιοι διανοούμενοι έχουν αηδιάσει με τα τεκταινόμενα και έχουν κουραστεί να καταγγέλλουν σε ανύποπτο χρόνο παρόμοια φαινόμενα και τέτοιες μορφές συμπεριφοράς, ανοχής, ενοχής και συνενοχής; Ποιοι συγκινήθηκαν; Πόσοι διαβάζουν ή ακούνε σοβαρό, υπεύθυνο, κριτικό λόγο; Έχουμε γίνει κινδυνολόγοι έως γραφικοί όσοι μιλούμε για την ανυπαρξία αξιών, για το γκρέμισμα ιδανικών, για την εγκληματική υποβάθμιση της Παιδείας, του Πολιτισμού, του ανθρώπου, της ανθρωπιάς και του ανθρωπισμού σε αυτό τον τόπο. Φωνές βοώντων εν τη ερήμω.

    Τώρα θυμηθήκαμε, λοιπόν, τους διανοουμένους; Αλλά ποιοι έδωσαν βήμα και δύναμη στους ισχυρούς της ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας που διαμορφώνουν την κατάσταση που ζούμε σήμερα; Ποιοι τους έχουν αναγάγει σε κυρίαρχο θέμα της ζωής μιας ολόκληρης χώρας που μαστίζεται από τόσα προβλήματα; Ποιοι εμπιστεύθηκαν την πορεία του πολιτισμού σε αναξιόπιστα, ανίδεα και ανίκανα άτομα με μόνες περγαμηνές την κομματική τους ταυτότητα; Πόσες χιλιάδες τηλεθεατών παρακολουθούν και πόσοι άλλοι συμμετέχουν και προβάλλονται στις εκπομπές που επικρίνουν σήμερα εκ του ασφαλούς; Ποιοι διαφημίζονται μέσα από αυτές προσπορίζοντάς τους χρήματα και δύναμη; Ποιοι και πόσοι κερδίζουν από αυτές;

    Αν ακούγαμε όσα με θάρρος και με προσωπική ζημιά επισημαίνουν ή καταγγέλλουν οι λεγόμενοι διανοούμενοι σε ανύποπτο χρόνο δεν θα φθάναμε να τους επικαλούμαστε σήμερα εκ των υστέρων, επιρρίπτοντάς τους και ευθύνες. Γι' αυτά που γίνονται μία λύση υπάρχει: ο τρώσας και ιάσεται! Και οι διανοούμενοι δεν είναι σε καμιά περίπτωση οι τρώσαντες... Και κάτι ακόμη. Η σιωπή των διανοουμένων, από αγανάκτηση και από αηδία, δεν είναι φυγή ή υπεκφυγή. Είναι η πιο ηχηρή και εύγλωττη απάντηση για όσα συμβαίνουν γύρω μας.

 Γεώργιος Μπαμπινιώτης (καθηγητής της Γλωσσολογίας, πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, τ. πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών).

Το ΒΗΜΑ, 03/02/2008

Ασκήσεις

1.             Να γράψετε την περίληψη του κειμένου του, χωρίς δικά σας σχόλια, σε 80 – 100 λέξεις.

2.             «Η σιωπή των διανοουμένων, από αγανάκτηση και από αηδία, δεν είναι φυγή ή υπεκφυγή. Είναι η πιο ηχηρή και εύγλωττη απάντηση για όσα συμβαίνουν γύρω μας.»: να παρουσιάσετε το νόημα του αποσπάσματος σε μια παράγραφο.

3.             Να σχολιάσετε τον τίτλο του άρθρου.