εκθεση - εκφραση γ’ λυκειου
ΤΡΙΩΡΟ κριτήριο αξιολόγησης
ΚΕΙΜΕΝΟ
Να
φυλάγεσαι από εκείνον που μιλεί πολύ ζωηρά για την αρετή του και αμείλικτα
επιτιμά τους άλλους. Σ’ αυτή τη διαπίστωση έχει φτάσει με την αλάθητη διάγνωσή
του το κοινό αίσθημα. Αποφθεγματικά έχουν την ίδια αρχή διατυπώσει όλοι σχεδόν
οι σοφοί του κόσμου, από πανάρχαια χρόνια. Ανέκαθεν οι συνετοί άνθρωποι
δείχνουν πολύ λίγη εμπιστοσύνη προς όσους επαίρονται για την ηθική τους υπεροχή
και κατακεραυνώνουν με οργή και δίχως έλεος τους άλλους, τους «υστερούντας» ή
τους «αμφιβόλους».
Χωρίς να έχουν ιδιαίτερα
εγκύψει στην ψυχολογία των «τιμητών», οι απλοί και τίμιοι άνθρωποι έχουν με το
ένστικτο εισδύσει στον πυρήνα του ζητήματος. Αφού είσαι πραγματικά εντάξει με
τη συνείδησή σου, γιατί φωνάζεις; Τι σε κάνει να κραυγάζεις για την αρετή σου;
Ποιον θέλεις να πείσεις - τους άλλους ή τον εαυτό σου; Οι άλλοι δεν σε ρωτούν,
γιατί επί τέλους η αρετή σου είναι ζήτημα δικό σου, υπόθεσή σου εσωτερική.
Μήπως λοιπόν σε πιέζει και σ’ ενοχλεί ο ίδιος ο εαυτός σου και αυτόν προσπαθείς
να καθησυχάσεις με τις φωνές σου; Πρώτη απορία.
Ύστερα έρχεται η δεύτερη. Γιατί τόσο μένος
στην κατάκριση που κάνεις των άλλων; Και αυτός ο υστερισμός, αυτή η παθολογική
επιμονή να διαλαλείς σε όλους τους τόνους ότι οι δείνα και οι δείνα είναι κακοί
και ελεεινοί, άθρησκοι, προδότες κτλ. κτλ.; Έχεις καλά-καλά ο ίδιος ξεκαθαρίσει
μέσα σου τα ελατήρια που σε κάνουν τιμητή των άλλων, τιμητήν οργισμένο,
αφρισμένο, φανατικό; Είσαι εντελώς βέβαιος, όχι για την αναξιότητα εκείνων που
κατηγορείς, γιατί το πάθος και το πείσμα δεν σε αφήνουν να δεις και την άλλη
όψη του νομίσματος, αλλά για την αγνότητα των ελατηρίων που σε σπρώχνουν στην
επίκριση; [...] Μήπως άρχισες να πεισμώνεις, επειδή έχει ήδη σαρκωθεί μέσα σου
η βάσιμη υποψία ότι μπορεί να έχει ο άλλος δίκιο; Ή μήπως έπαθες κάτι άλλο: σε
πήρε ο κατήφορος και τώρα πια δεν μπορείς να κρατηθείς και γι’ αυτό φωνάζεις,
για να πείσεις πρώτα τον εαυτό σου και ύστερα τους άλλους ότι δεν κατρακυλάς;…
Έχω να προτείνω έναν ορισμό του ανθρώπου.
Τον προτείνω χωρίς καμιά διάθεση παραδοξολογίας. «Άνθρωπος είναι το ζωντανό ον
που ξέρει τα πιο ατομικά ελατήρια των πράξεών του να τα παρουσιάζει με τον τύπο
γενικών και αφηρημένων αρχών». Εύρημα καινούργιο δεν είναι τούτος ο ορισμός,
αλλά απλή αντιστροφή μιας εξαίσιας σκέψης που τη χρωστούμε σ’ ένα μεγάλο ηθικό
φιλόσοφο, τον Kant. Ηθική, έλεγε o Kant, είναι η βούληση που εμπνέεται και
ενεργεί σύμφωνα με γενικές και αναγκαίες αρχές, δηλαδή με νόμους. Όταν αφήνεσαι
στις ατομικές σου προθέσεις, όταν τα κίνητρα των πράξεών σου έχουν στενά
προσωπικό τόνο, καμιά εγγύηση δεν υπάρχει ότι η βούλησή σου είναι πραγματικά
ηθική. Την ηθική ποιότητα και αξία παίρνει η πράξη σου από τον καθολικό κανόνα
που έρχεται να εφαρμόσει.[…]
Το ζώο (όχι το
εξημερωμένο και εκφυλισμένο) δεν υποκρίνεται. Φαίνεται εκείνο που είναι. Ο
άνθρωπος όμως έχει και τούτο ακόμη το προνόμιο: ξέρει να υποκρίνεται. Να
φαίνεται δηλαδή διαφορετικός από εκείνο που πραγματικά είναι. Και την υποκρισία
του την ασκεί κατ’ εξοχήν σε μια κορυφαία εκδήλωσή του, στον τομέα της ηθικής
ζωής. Εκεί που το ζώο πηγαίνει απροσχημάτιστα και ικανοποιεί δίχως καμιάν
υποκρισία τα ένστικτά του, ο άνθρωπος μασκαρεύεται και κρύβει τις πραγματικές
προθέσεις του πίσω από υψηλές εξιδανικεύσεις, δηλαδή πίσω από γενικές και
αφηρημένες αρχές.[…]
«Ο Τιμητής», Ε.Π.
Παπανούτσου, Εφήμερα, Δοκίμια, εκδόσεις Νόηση 2002, σσ. 262-265
(Διασκευή)
Ερωτήσεις
1.
Να γράψετε περίληψη του πιο πάνω
κειμένου. (100 - 120 λέξεις)
μονάδες 25
2.
«Όταν
αφήνεσαι στις ατομικές σου προθέσεις, όταν τα κίνητρα των πράξεών σου έχουν
στενά προσωπικό τόνο, καμιά εγγύηση δεν υπάρχει ότι η βούλησή σου είναι
πραγματικά ηθική»: να αποδώσετε το νόημα του αποσπάσματος
σε 80-100 λέξεις.
μονάδες
12
3.
Το κείμενο του Παπανούτσου είναι ένα
χαρακτηριστικό αποδεικτικό δοκίμιο. Να εντοπίσετε τρία γνωρίσματα αυτού του
είδους με συγκεκριμένες παραπομπές στο κείμενο.
μονάδες 6
4.
Να γράψετε ένα συνώνυμο των ακόλουθων
λέξεων της πρώτης παραγράφου:
αμείλικτα,
συνετοί, επαίρονται, υπεροχή
μονάδες 4
5.
Για τις ακόλουθες λέξεις να γράψετε
ένα παράγωγο ουσιαστικό και ένα παράγωγο επίθετο (όχι μετοχή!). Τα παράγωγα
μπορεί να είναι απλά ή σύνθετα:
πείσεις,
έπαθες, εφαρμόσει
μονάδες 6
6.
Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η
τελευταία παράγραφος του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
μονάδες 3
7.
Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη
σε παθητική στα ακόλουθα αποσπάσματα του κειμένου:
α.
«Αποφθεγματικά έχουν την ίδια αρχή
διατυπώσει όλοι σχεδόν οι σοφοί του κόσμου, από πανάρχαια χρόνια»
β. «Και την υποκρισία του την ασκεί κατ’
εξοχήν σε μια κορυφαία εκδήλωσή του, στον τομέα της ηθικής ζωής»
μονάδες 4
8.
Οι υπεύθυνοι της σχολικής εφημερίδας
οργανώνουν στο επόμενο φύλλο αφιέρωμα με τίτλο «Ποιότητα ζωής στην εποχή της
κρίσης» και ζητούν τη συμμετοχή σας. Σ’ ένα άρθρο σας (500-600 λέξεις)
παρουσιάζετε τους βασικότερους, κατά την κρίση σας, παράγοντες που υπονομεύουν στην
εποχή μας την ποιότητα ζωής και τα ηθικοπνευματικά εφόδια με τα οποία ο
σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να την κατακτήσει.
μονάδες 40
