Όταν οι Έλληνες ήταν μαύροι
Πάει σχεδόν ένας αιώνας από τότε
που οι πρώτοι Έλληνες μετανάστες στις ΗΠΑ αντιμετωπίζονταν όπως ακριβώς σήμερα
στη χώρα μας οι Αλβανοί: ως ένα επίφοβο κύμα "εισβολέων" που
απειλούσαν τη δουλειά, την τιμή, την περιουσία και τα χρηστά ήθη των
"γνήσιων Αμερικανών", οι οποίοι προέρχονταν από προγενέστερα (και προ
πολλού αφομοιωμένα) μεταναστευτικά ρεύματα. Απωθημένη στα έγκατα της εθνικής
μας αμνησίας, η εξωτερίκευση αυτής της εχθρότητας πήρε αρκετά διαφορετικές
μορφές, από τη δαιμονοποίηση δια του Τύπου μέχρι μαζικές αστυνομικές
"επιχειρήσεις σκούπα" και βίαια πογκρόμ από κάθε λογής
"αγανακτισμένους πολίτες" (Νιου Χαμσάιρ 1906, Ραναόκε 1907, Σικάγο
1907, Γουάιτ Πάιν 1908, Σάουθ Ομάχα 1909, Ντέιτον 1909, κλπ). Όπως έχουμε
αναλυτικά αναφέρει σε παλιότερα άρθρα μας, κύριο νομιμοποιητικό επιχείρημα
αυτών των επιθέσεων υπήρξε η επίκληση της "αυξημένης
εγκληματικότητας" των Ελλήνων μεταναστών πρώτης γενιάς, σε συνδυασμό με
άλλα γνώριμα στερεότυπα του είδους (αντικοινωνικότητα, βρώμα, κοινωνική ή και "διανοητική"
καθυστέρηση). Αυτό που παραμένει σχετικά άγνωστο, ωστόσο, είναι πως αυτή η
ρατσιστική αντιμετώπιση συμπυκνώθηκε στην επί δεκαετίες κατηγοριοποίηση των
μεταναστών συμπατριωτών μας ως "εγχρώμων", που δεν νομιμοποιούνταν να
απολαμβάνουν τα θεσμοθετημένα προνόμια της λευκής φυλής!
Κι όμως, η
"υποτιμητική" αυτή ταξινόμηση είναι πανταχού παρούσα, τόσο στα
κείμενα της εποχής όσο και στις σχετικές μελέτες της νέας γενιάς των
ελληνοαμερικανών ιστορικών. "Οι Έλληνες συνήθως αποκλείονταν από τα
στρατόπεδα εργατών που προορίζονταν για 'λευκούς' κι ήταν υποχρεωμένοι να
κατασκηνώνουν μαζί με άλλες ανεπιθύμητες μειονότητες", διαβάζουμε λ.χ. σε
μελέτη του Dan Georgakas για τις συνθήκες εργασίας των Ελλήνων μεταναστών στις
ΗΠΑ. "Σε πολλές εξορυκτικές επιχειρήσεις οι Έλληνες κατασκήνωναν δίπλα
στους γιαπωνέζους εργάτες, μια ομάδα με την οποία μοιράζονταν επίσης τις
επικίνδυνες δυναμιτιστικές αποστολές. Οι δυο ομάδες αναμιγνύονταν κοινωνικά,
και όταν οι Έλληνες έπαιρναν μέρος σε απεργία, οι Γιαπωνέζοι μπορούσαν εύκολα
να πειστούν να ενωθούν μαζί τους. Σε άλλες περιπτώσεις, οι Έλληνες συνηθιζόταν
να δουλεύουν μαζί με Ιταλούς, Σέρβους και Μεξικάνους. (...) Συνηθισμένες ήταν
οι αποφάσεις δημοτικών αρχών, οι οποίες επέβαλλαν διακρίσεις εις βάρος Ελλήνων,
Μεξικανών, Ασιατών και Αφρό-Αμερικανών. Στο Ποκατέλο του Αϊντάχο, π.χ., οι
Έλληνες ήταν υποχρεωμένοι να περιορίζονται σε ειδικά τμήματα των θεάτρων και
τους απαγορευόταν να ζήσουν στις περισσότερες από τις γειτονιές. Οι αντιδράσεις
πολλών γηγενών Αμερικανών εκφράζονταν με την ταμπέλα που έβλεπε κανείς το 1913
σε ένα καλιφορνέζικο εστιατόριο: 'Αμιγές αμερικανικό. Όχι ποντίκια. Όχι
Έλληνες'" ("Greek America at work", σ.16-17).
Επιβεβαιώνοντας αυτές τις
διακρίσεις, τρεις από τους σημαντικότερους ελληνοαμερικανούς δικηγόρους της πρώτης
μεταναστευτικής γενιάς θα φροντίσουν να τις εντάξουν στο ευρύτερο φαινόμενο της
κατασκευής της λευκής φυλής, όπως το περιγράφουμε σε διπλανή στήλη: "Κατά
τη διάρκεια του μεσοδιαστήματος ανάμεσα στην πρώτη εκδήλωση φυλετικής
μισαλλοδοξίας και την έναρξη της ομαδικής μετανάστευσης των Ελλήνων το 1882, οι
πάλαι ποτέ μισητοί 'νεοφερμένοι' έγιναν οι 'μισούντες' τους καινούριους
'νεοφερμένους' από τις χώρες της νότιας Ευρώπης, και οι Έλληνες
αντιμετωπίστηκαν σαν μια ολοκληρωτικά ανεπιθύμητη φουρνιά. Ως εκ τούτου, το
φάσμα των ρατσιστικών διακρίσεων έριξε μια βαριά σκιά πάνω στη ζωή των ελλήνων
μεταναστών, ήδη από την αρχή της μεταναστευτικής κίνησης. (...) Η ονομασία
'Έλληνας' εκστομιζόταν ενάντια στους έλληνες μετανάστες σαν ένα ατιμωτικό
υπονοούμενο. Σε πολλές περιπτώσεις τα δικαστήρια αρνήθηκαν να δώσουν την
αμερικανική υπηκοότητα σε Έλληνες, αποφαινόμενα ότι αυτοί ανήκαν στην κίτρινη
φυλή" (P. Kokken, Th. Constant & S. Conoutas "A history of the Greeks in the
Americas" [1938], σ.150).
Πρόσθετες πληροφορίες για τη μεταχείριση αυτή συναντάμε και σε άλλους
συγγραφείς. Σε κάποιο σημείο της μονογραφίας του για την αιματηρή απεργία του
Λάντλοου, ο Ζήσης Παπανικόλας επισημαίνει λ.χ. ότι το 1902 "οι εργολάβοι
των μεταλλωρυχείων της Σάλιδα απέλυσαν 'λευκούς' εργάτες για να τους
αντικαταστήσουν με Έλληνες" ("Buried unsung", σ.17). Αλλά και ο
Θύμιος Καραμπέτσος, σε πρόσφατο άρθρο του για το ρατσισμό κατά των συμπατριωτών
μας στη Νεβάδα των αρχών του εικοστού αιώνα, επισημαίνει πως "αν μια 'λευκή'
γυναίκα παντρευόταν με Έλληνα, μπορούσε να μετακομίσει μαζί του στην Greek
Town, όμως το ζευγάρι δεν μπορούσε να μετακινηθεί στο 'λευκό' τμήμα της
πόλης" (Journal of the Hellenic Diaspora, 1998, σ.87). Ο ίδιος θα μας
δώσει και μια πιο συνολική εικόνα αυτής της κατηγοριοποίησης και των θεωρητικών
σχημάτων που επιστρατεύτηκαν για να τη στηρίξουν: "Η έννοια του 'λευκού',
που σήμερα περιλαμβάνει κάθε άτομο ευρωπαϊκής καταγωγής, τότε προοριζόταν
αποκλειστικά για τους ανθρώπους με αγγλοσαξονική ή βορειοευρωπαϊκή προέλευση.
Οι Έλληνες θεωρούνταν φυλετικά ανάμικτοι, μιγάδες γενετικά κατώτεροι από τους
δήθεν αμιγείς αρχαίους προγόνους τους και, ως εκ τούτου, ανίκανοι ακόμη και να
προσεγγίσουν τα επιτεύγματά τους. Στο βαθμό που αυτοί οι συγγραφείς έβλεπαν
τους Έλληνες σαν κατώτερους και μη λευκούς, και τους περιφρονούσαν γι' αυτό, η
συμπεριφορά τους ήταν καθαρά ρατσιστική" (ό.π., σ.64). Τα σχετικά
παραδείγματα από δημοσιεύματα τοπικών -ή και παναμερικανικών- εφημερίδων της
εποχής είναι άλλωστε κάτι παραπάνω από εύγλωττα. Εξηγώντας λ.χ. ότι "ο
μέσος Έλληνας εργάτης είναι μειωμένης αντίληψης", και ως εκ τούτου
ακατάλληλος για μελλοντική πολιτογράφηση, η White Pine News της 7/6/1907 θα
ερμηνεύσει το πρόσφατο τότε ανθελληνικό πογκρόμ της Βιρτζίνια με το επιχείρημα
πως "οι Έλληνες διαφέρουν από εμάς σε τέτοιο βαθμό, ώστε να προκαλούν την
οργή των νεαρών αλητών σε κάθε αμερικανική πόλη", για να καταλήξει στο διά
ταύτα: "Οι έξυπνοι, δουλευταράδες ξένοι είναι και θα είναι πάντοτε
ευπρόσδεκτοι. Όμως οι πύλες μας πρέπει να είναι κλειστές για τους βαρβάρους".
(Ιός, Ελευθεροτυπία, 2/7/2000)
